नात्याबाहेरचं नातं स्वाध्याय

नात्याबाहेरचं नातं स्वाध्याय

नात्याबाहेरचं नातं स्वाध्याय इयत्ता सातवी मराठी

प्रश्न. 1. खालील विधानांमागील कारणे लिहा.

अ) लेखकांनी कुत्र्याला पिल्लाला थेट घरी आणले.

उत्तर :

गावाबाहेर चंद्रप्रकाशात लेखक आपल्या मित्रांसोबत भेंड्या खेळत होते. थंडी कडाक्याची पडली होती. थोड्या अंतरावर असलेल्या कडूनिंबाच्या झाडाखाली एक कुत्र्याचे पिल्लू कडक्याच्या थंडीमुळे कण्हत होते. लेखक त्याच्याजवळ गेले. त्याने करुणदृष्टीने लेखकाकडे पाहिले. लेखकाने त्याच्या अंगावर मफलर टाकले. त्याची हुडहुडी थांबली. तो थंडीने गारठू नये व कायमचा आधार मिळावा. म्हणून लेखकाने त्याला थेट घरी आणले.

आ) लेखकांनी कुत्र्याच्या पिल्लाचे नाव ‘डांग्या’ ठेवले.

उत्तर :

कुत्र्याचे पिल्लू शरीराने दांडगे होते. म्हणून लेखकांनी त्या कुत्र्याच्या पिल्लाला शोभेल असे त्याचे नाव शोधले व त्याचे नाव ‘डांग्या’ ठेवले.

इ) लेखक डांग्याला ‘पक्क्या हिमतीचा राखण्या’ म्हणतात.

उत्तर :

डांग्या अतिशय प्रामाणिक होता. तो शेताची राखणदारी करत होता. शेतातील त्याची रखवाली अट्टल चोराची दातखिळी बसवणारी होती. त्याच्या कर्तबगारीनं भलाभल्यांची बोबडी वळायची. म्हणून लेखक डांग्याला ‘पक्क्या हिंमतीचा राखण्या’ म्हणतात.

प्रश्न. 2. खालील आकृत्या पूर्ण करा.

अ)

उत्तर :

आ)

उत्तर :

इ)

उत्तर :

i) दिसणे – वाढत्या वयासोबत डांग्याचा चेहरा अधिक प्रसन्न दिसत होता. त्याचं दिसणं सर्वाना आकर्षित करणारं होतं. पिल्लू दिसायला कापसासारखं. तेचस्वी डोळे, मऊ कान व लांबट नाक असे त्याचे अवयव होते.

ii) शरीरयष्टी – त्याची शरीरयष्टी चांगलीच दणकट होती. त्याचं तरणंबाडं शरीर येणाऱ्या जणाऱ्याला भुरळ घालणारं होत. त्याची भारदस्त छाती पाहून झाडांवरील माकडांशी अक्षरश: घाबरगुंडी उडायची.

iii) चाल – लेखकाच्या स्वागतासही तो दुडदुडत चालत यायचा.

iv) नजर – त्याची नजर चोखंदळ होती. चोरांची दातखिळी बसवणारी होती. तेवढीच प्रेमळही होती. मागच्या दोन्ही पायावर उभा राहून मान उंचावून ओळखीचं रूप न्याहाळायचा.

प्रश्न. 3. खालील घटनांचे काय परिणाम झाले ते लिहा.

घटना	परिणाम
1) लेखकांनी पिल्लाच्या अंगावर मफलर टाकला.
2) कुत्र्याचं पिल्लू रात्रभर लेखकांच्या अंथरुणापाशी झोपलं.
3) झाडांवरील माकडांची घाबरगुंडी उडायची.
4) लेखकांच्या मित्रमंडळींनी दुरवरून घुसवलेली शीळ डांग्याच्या कानावर पडली.

उत्तर :

घटना	परिणाम
1) लेखकांनी पिल्लाच्या अंगावर मफलर टाकला.	मफलरमुळे काहीशी ऊब मिळाल्याने त्याचा चेहरा खुल्ला. हुडहुडीही थांबली. त्याचा खुशी झाली. त्यानं लेखकाला चोरट्या नजरेनं आपुलकीनं न्याहाळलं.
2) कुत्र्याचं पिल्लू रात्रभर लेखकांच्या अंथरुणापाशी झोपलं.	त्यामुळे त्याला हवा असलेला पक्का आधार त्याला मिळाला. ब्लॅकेटच्या ऊबेमुळे त्याला थंडीपासून संरक्षण मिळालं. त्याला मित्र मिळाल्याचं समाधान मिळालं.
3) झाडांवरील माकडांची घाबरगुंडी उडायची.	डांग्याची छाती जबरदस्त होती. त्याचं झाडाखाली नुसतं बसून राहणंही माकडांच्या काळजात धस्स करणारं होतं. यामुळे माकडांची घाबरगुंडी उडायची.
4) लेखकांच्या मित्रमंडळींनी दुरवरून घुसवलेली शीळ डांग्याच्या कानावर पडली.	याचा परिणाम असा व्हायचा की डांग्या शेळेच्या रोखाणं दुडदुडत धावत यायचा. त्यानं आपल्या वागण्यानं सर्वाना भुरळ घातली होती.

प्रश्न. 4. योग्य जोड्या लावा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) पिल्लाची धडपड पाहून	अ) थंडी असह्य होत होती.
2) रात्र आगेकूच करू लागली	आ) मन आकर्षित करत होती.
3) वाऱ्याने हलणारी डहाळी	इ) थंडीची लाट वाढली.
4) इवल्याशा जिवाला	ई) पावलं नकळत त्याच्याकडे खेचली गेली.

उत्तर :

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) पिल्लाची धडपड पाहून	ई) पावलं नकळत त्याच्याकडे खेचली गेली.
2) रात्र आगेकूच करू लागली	इ) थंडीची लाट वाढली.
3) वाऱ्याने हलणारी डहाळी	आ) मन आकर्षित करत होती.
4) इवल्याशा जिवाला	अ) थंडी असह्य होत होती.

खेळूया शब्दांशी

अ) खालील शब्दांचे तुम्हांला समजलेले अर्थ लिहा.

1) हुडहुडी

उत्तर :

हुडहुडी – थंडी, गारवा

2) रुखरुख

उत्तर :

रुखरुख – चिंता

3) फुलोर

उत्तर :

फुलोर – मोहोर

4) अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व

उत्तर :

अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व – अनेक गुणांनी युक्त असा वेगळेपणा

5) विश्वस्त

उत्तर :

विश्वस्त – खात्रीचा

6) सोहळा

उत्तर :

सोहळा – समारंभ

आ) खालील शब्दांचा सहसंबंध लावा.

उत्तर :

i) शुभ्र – चांदणे

ii) प्रसन्न – सकाळ

iii) लालसोनेरी – पट्टे

iv) निळसर – प्रकाश

v) हळदुली – किरणे

इ) खालील प्रत्येक शब्दासाठी कुंडीत फुललेल्या शब्दांतून दोन-दोन विरुद्धार्थी शब्द शोधा व लिहा.

उत्तर :

i) थंड X उष्ण, गरम

ii) शांत X बडबड्या, बोलका

iii) मान X अवमान, अपमान

iv) स्वदेश X परदेश, विदेश

v) आरंभ X शेवट, अखेर

ई) खाली दिलेले वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या योग्य जोड्या लावा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) कणव निर्माण होणे. 2) काळजात धस्स होणे. 3) उत्साह द्विगुणित होणे. 4) भुरळ घालणे.	अ) दया निर्माण होणे. आ) उत्साह वाढणे. इ) आकर्षित करणे. ई) भीतीने धक्का बसणे.

उत्तर :

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) कणव निर्माण होणे. 2) काळजात धस्स होणे. 3) उत्साह द्विगुणित होणे. 4) भुरळ घालणे.	अ) दया निर्माण होणे. ई) भीतीने धक्का बसणे. आ) उत्साह वाढणे. इ) आकर्षित करणे.

उ) खालील शब्द अभ्यासा आणि तुमच्या लेखनात त्यांचा वापर करा.

1) नखशिखान्त – पायाच्या नखांपासून डोक्यापर्यंत

उत्तर :

तो मुसळधार पावसात नखशिखान्त भिजला.

2) आपादमस्तक – पायापासून डोक्यापर्यंत.

उत्तर :

पोलिसांनी चोराला आपादमस्तक न्याहाळले.

लिहिते होऊया

तुम्हांला आवडणाऱ्या प्राणिजीवनविषयक कार्यक्रमांची यादी तयार करा.

उत्तर :

माझा आवडत प्राणी

या जगात जलचर, सरपटणारे प्राणी, चतुष्पाद प्राणी व पक्षी असे चार प्रकारचे प्राणी आढळून येतात. चारही प्रकारांमध्ये क्रूर व असे उपप्रकार आहे.

पोपट हा माझा आवडत पक्षी आहे. पोपटलाच राघू, कीर, तोता अशी नावे आहेत. माझ्या भावाने एकदा बाजारातून एक पोपट विकत आणला होता. त्यासाठी एक सुंदर पिंजराही त्याने आणला होता. पोपट त्या पिंजऱ्यात राहायचा.

पोपटाला पेरू आवडतो. डाळिंबाचे दाणे आवडतात. कवठ आवडते. दादा काय आणि मी काय ही फळं त्याच्यासाठी विकत आणत होतो. पोपट भात, वरण, वरणात भिजवलेली पोळी असं माणसासारखंच जेवण घेतो.

मला तो आवडतो याचं मुख्य कारण तो पक्षी असुनही माणसासारखं बोलतो. त्याचे उच्चारही स्पष्ट असतात. त्याचं बोलणं मला फार आवडतं. तो आपल्या मनानं स्वतंत्र असं काहीच बोलत नाही. पण आपण जे त्याला शिकवू ते तो अचूक बोलतो. त्याचं पाठांवर चांगलं असतं.

पिंजऱ्याच्या दारातून आम्ही त्याला खायला दिलं की ते दार बंद करून ठेवत असू. तो दारातून पिंजऱ्यातून उडून जाईल अशी आम्हाला भीती वाटायची. पण एक दिवस दार उघडंच राहलं आणि तरीही तो उडून गेला नाही.

याचं कारण म्हणजे आमच्या कुटुंबावर तो आता प्रेम करत होता. मी पिंजऱ्याजवळ जाताच तो नाचतो. नाचत नाचत माझे स्वागत करतो. मी जे बोलतो तेच तोही बोलतो. अवंतीची शाळा सकाळची असते. म्हणून आम्ही तिला लवकर उठवतो. हे त्यानं पाठ करून घेतलं. आता तो आमच्या सारखंच तिला, ‘अवंती ऊठ सकाळ झाली आहे. तुझी शाळा आहे’ अशी हाक मारत असतो.

एकदा गंमतच झाली. एकदा तो ‘घरात पाहा, घरात पाहा’ असं जोरजोरानं ओरडला. यापूर्वी तो असं जोरजोराचं कधीच ओरडला नव्हता. यावेळी मध्यरात्र झालेली होती. मध्यरात्री त्याच्या ओरडण्यानं आम्ही खडबडून जागे झालो. लाईट लावले. घरात जाऊन पाहलं तर दोन चोर लपलेले होते. आम्ही बाहेरून खोलीचं दार बंद करून घेतलं. पोलिसांना फोन लावला. पोलीस आले. त्यांनी त्या चोरांना पकडलं व पोलीसठाण्यात गेलं. पोपटानं आमची संपत्ती वाचवली होती. हा माझ्या जीवनातील अविस्मरणीय प्रसंग आहे.

आपण समजून घेऊया

खालील शब्दांचा ‘क्रियाविशेषण’ व ‘शब्दयोगी अव्यये’ असा दोन्ही प्रकारे उपयोग करून प्रत्येकी दोन वाक्ये लिहा.

1) पुढे –

उत्तर :

i) माझ्यापुढे अनेक प्रश्न उभे आहेत.

ii) तो चालताना नेहमी तिच्या पुढे असतो.

2) मागे –

उत्तर :

i) माझ्यामागे खूप कामे आहेत.

ii) एकदा मागे मी नदीत वाहतो होतो.

3) बाहेर –

उत्तर :

i) मी वडिलांच्या शब्दाबाहेर नाही.

ii) बेल वाजताच मी बाहेर आलो.

4) खाली –

उत्तर :

i) पेटी पलंगाखाली आहे.

ii) वाकून खाली पाहू नकोस.

5) जवळ –

उत्तर :

i) आता तिच्याजवळ पैसे नाहीत.

ii) गाव जवळ आले.

6) नंतर –

उत्तर :

i) माझ्यानंतर तू ये.

ii) आता नको, नंतर ये.

खालील वाक्यांतील शब्दयोगी अव्यये ओळखा व ती कोणत्या शब्दांशी संबंध जोडतात ते लिहा.

अ) मी परीक्षेनंतर पोहण्यास शिकणार आहे.

उत्तर :

शब्दयोगी अव्यय – नंतर

संबंध जोडणारा शब्द – परीक्षा

आ) तुझ्यादेखील हे लक्षात कसे आले नाही ?

उत्तर :

शब्दयोगी अव्यय – देखील

संबंध जोडणारा शब्द -तुझ्या

इ) रस्त्यावरील विजेचे दिवे गेले होते.

उत्तर :

शब्दयोगी अव्यय – वरील

संबंध जोडणारा शब्द – रस्ता

ई) देशाला देण्यासाठी तुमच्याकडे दहा मिनिटे वेळ आहे का ?

उत्तर :

शब्दयोगी अव्यय – साठी

संबंध जोडणारा शब्द -देश

शब्दयोगी अव्यय – कडे

संबंध जोडणारा शब्द – तुमच्या