प्रकाश व छायानिर्मिती स्वाध्याय
प्रकाश व छायानिर्मिती स्वाध्याय इयत्ता सहावी सामान्य विज्ञान
1. रिकाम्या जागी योग्य शब्द निवडा.
अ. प्रकाशाचे नैसर्गिक उगमस्थान ……………… आहे.
उत्तर :
प्रकाशाचे नैसर्गिक उगमस्थान तारे आहे.
आ. …………… हे प्रकाशाचे कृत्रिम उगमस्थान आहेत.
उत्तर :
ग्रह हे प्रकाशाचे कृत्रिम उगमस्थान आहेत.
इ. लोलकातून सूर्यप्रकाश गेल्यावर तो …………… रंगात विभागतो.
उत्तर :
लोलकातून सूर्यप्रकाश गेल्यावर तो सात रंगात विभागतो.
ई. सूचिछिद्र प्रतिमाग्राहकामध्ये मिळणारी प्रतिमा ………….. असते.
उत्तर :
सूचिछिद्र प्रतिमाग्राहकामध्ये मिळणारी प्रतिमा उलटी असते.
उ. छायेची निर्मिती प्रकाश स्त्रोताच्या मार्गामध्ये …………… वस्तू आल्यामुळे होते.
उत्तर :
छायेची निर्मिती प्रकाश स्त्रोताच्या मार्गामध्ये अपारदर्शक वस्तू आल्यामुळे होते.
ऊ. प्रकाश स्त्रोताच्या मार्गामध्ये ………….. वस्तू आली, की त्यातून प्रकाश …………… जातो.
उत्तर :
प्रकाश स्त्रोताच्या मार्गामध्ये पारदर्शक वस्तू आली, की त्यातून प्रकाश आरपार जातो.
(पर्याय : सात, तारे, आरपार, पारदर्शक, अपारदर्शक, रंग, आकार, सुलटी, उलटी, दीप्तिमान, मेणबत्ती)
2. खालीलपैकी प्रत्येक वस्तू दीप्तिहीन किंवा दीप्तिमान आहे ते लिहा.
| वस्तू | दीप्तिमान/दीप्तिहीन |
|---|---|
| पुस्तक | |
| पेटलेली मेणबत्ती | |
| मेणकापड | |
| पेन्सिल | |
| पेन | |
| बल्ब | |
| टायर | |
| विजेरी |
उत्तर :
| वस्तू | दीप्तिमान/दीप्तिहीन |
|---|---|
| पुस्तक | दीप्तिहीन |
| पेटलेली मेणबत्ती | दीप्तिमान |
| मेणकापड | दीप्तिहीन |
| पेन्सिल | दीप्तिहीन |
| पेन | दीप्तिहीन |
| बल्ब | दीप्तिमान |
| टायर | दीप्तिहीन |
| विजेरी | दीप्तिमान |
3. सांगा मी कोणाशी जोडी लावू ?
| ‘अ’ गट | ‘ब’ गट |
|---|---|
| अ. आरसा | 1. दीप्तिहीन |
| आ. काजवा | 2. उलट प्रतिमा |
| इ. सूचिछिद्र प्रतिमाग्राहक | 3. परावर्तन |
| ई. चंद्र | 4. दीप्तिमान |
उत्तर :
| ‘अ’ गट | ‘ब’ गट |
|---|---|
| अ. आरसा | 3. परावर्तन |
| आ. काजवा | 4. दीप्तिमान |
| इ. सूचिछिद्र प्रतिमाग्राहक | 2. उलट प्रतिमा |
| ई. चंद्र | 1. दीप्तिहीन |
4. खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.
अ. छाया निर्मितीसाठी कोणकोणत्या बाबी आवश्यक असतात ?
उत्तर :
छाया निर्मितीसाठी प्रकाशाचा स्त्रोत, सपाट पृष्ठभाग, अपारदर्शक वस्तू आणि वस्तू व छाया कशावर पडणार आहे, या बाबींवर अवलंबून असते.
आ. वस्तू केव्हा दिसू शकते ?
उत्तर :
प्रकाश स्त्रोतापासून वस्तूवर पडणारी प्रकाशकिरणे वस्तूच्या पृष्ठभागापासून परत फिरतात. याला प्रकाशाचे परावर्तन म्हणतात. परावर्तित किरणे आपल्या डोळ्यांपर्यंत पोचली की वस्तू आपल्याला दिसते.
इ. छाया म्हणजे काय ?
उत्तर :
प्रकाश स्त्रोताच्या मार्गामध्ये अपारदर्शक वस्तू आली तर त्यातून प्रकाश आरपार जात नाही. त्यामुळे वस्तूपलीकडे असलेल्या भिंतीवर किंवा इतर पृष्ठभागावर वस्तूची सावली पडते. या सावलीलाच त्या वस्तूची छाया म्हणतात.