कामांत व्यस्त आपली आंतरेंद्रिये स्वाध्याय

कामांत व्यस्त आपली आंतरेंद्रिये स्वाध्याय

कामांत व्यस्त आपली आंतरेंद्रिये स्वाध्याय इयत्ता पाचवी परिसर अभ्यास भाग 1

1. काय करावे बरे ?

चक्कर येऊन व्यक्ती पडली असता लोकांनी त्याच्याभोवती गर्दी केली आहे.

उत्तर :

प्रथम गर्दी बाजूला करू. जेणेकरून हवा खेळती राहील. त्यानंतर चक्कर येऊन पडलेल्या व्यक्तीच्या चेहऱ्यावर पाणी शिंपडू व तो शुद्धीवर आल्यानंतर त्याला पाणी प्यायला देवू व पुढील उपचारासाठी डॉक्टरांकडे नेऊ.

2. जरा डोके चालवा.

अ) भरभर जेवताना जोराचा ठसका का लागतो ?

उत्तर :

अन्ननलिका का श्वासनलिका या दोन्हींची सुरुवातीची टोके घशात एकमेकांजवळ असतात. गिळलेले अन्न जेव्हा अन्ननलिकेत जाते, तेव्हा श्वासनलिका बंद राहते. घाईघाईने अन्न खाताना ते श्वसनलिकेत जाऊन आपल्याला ठसका लागतो, म्हणून अन्न खाताना घाई करू नये.

आ) श्वासावाटे शरीरात येणाऱ्या हवेचे शुद्धीकरण कसे होते ?

उत्तर :

शरीराबाहेरील हवेत धूळ व धुराचे कण असू शकतात, तसेच रोगाला कारणीभूत ठरणारे रोगजंतूही असू शकतात. त्यांचा शरीराला त्रास होऊ शकतो. श्वसनेंद्रियांच्या आतील त्वचेला बारीक केसांसारखी लव असते. त्यांतून हवा गाळली जाते. श्वसनेंद्रियांच्या आतल्या स्तरावर चिकट बुळबुळीत श्लेष्म असते. हवेतील कण त्यावर चिकटून बसतात. परिणामी हवेतील हानिकारक कण फुफ्फुसांपर्यंत पोहचू शकत नाहीत. अशाप्रकारे श्वासावाटे शरीरात येणाऱ्या हवेचे शुद्धीकरण होते.

3. खालील रिकाम्या जागी योग्य तो शब्द भरा.

अ) ………………. वायू शरीराच्या सर्व भागांपर्यंत पोहचवला जातो.

उत्तर :

ऑक्सिजन वायू शरीराच्या सर्व भागांपर्यंत पोहचवला जातो.

आ) जठर हे ……………….. सारखे इंद्रिय असते.

उत्तर :

जठर हे पिशवी सारखे इंद्रिय असते.

4. जोड्या लावा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) फुफ्फुसे	अ) रक्ताभिसरण
2) जठर	आ) श्वसनसंस्था
3) ह्रदय	इ) चेतासंस्था
4) मेंदू	ई) पचनसंस्था

उत्तर :

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1) फुफ्फुसे	आ) श्वसनसंस्था
2) जठर	ई) पचनसंस्था
3) ह्रदय	अ) रक्ताभिसरण
4) मेंदू	इ) चेतासंस्था

5. थोडक्यात उत्तरे लिहा.

अ) शरीरात कार्य करणाऱ्या संस्थांची नावे लिहा.

उत्तर :

रक्ताभिसरण संस्था, श्वसनसंस्था, चेतासंस्था. पचनसंस्था या शरीरात कार्य करणाऱ्या संस्था आहेत.

आ) फुफ्फुसामध्ये ऑक्सिजन व कार्बन डायऑक्साइड वायूंची देवाणघेवाण कशी होते.

उत्तर :

i) वायूकोशांमध्ये बाहेरील हवा पोचली, की हवेतील ऑक्सिजन वायुकोशाच्या भोवताली असलेल्या बारीक बारीक रक्तवाहिन्यांत जातो आणि रक्तातून शरीराच्या सर्व भागांत पोचतो.

ii) त्याचवेळी शरीराच्या सर्व भागांतून रक्ताबरोबर आलेला कार्बन डायऑक्साइड वायुकोशांमधील हवेत मिसळतो.

iii) उच्छ्वासाच्या वेळी तो शरीराबाहेर टाकला जातो. अशाप्रकारे फुफ्फुसामध्ये ऑक्सिजन व कार्बन डायऑक्साइड वायूंची देवाणघेवाण होते.

इ) लाळ हा द्राव्य पाचकरस का आहे ?

उत्तर :

लाळेमध्ये टायलिन नावाचा पाचकरस असतो. या रसामुळे पिष्टमय पदार्थाचे ग्लुकोजमध्ये रूपांतर होते. त्यामुळे अन्नाचे पचन होण्यास मदत होते. म्हणून लाळ हा द्रव पाचकरस आहे.

6. कशाला म्हणतात ते कंसातून शोधा व लिहा.

(रक्ताभिसरण, श्वासनलिका, श्वासपटल)

अ) याच्या वरखाली होणाऱ्या हालचालींमुळे श्वासोच्छ्वास होतो –

उत्तर :

श्वासपटल

आ) शरीरात सतत रक्त फिरत ठवण्याची प्रक्रिया –

उत्तर :

रक्ताभिसरण

इ) नाकातून आलेली हवा या नळीत येते –

उत्तर :

श्वासनलिका