पृथ्वी आणि वृत्ते स्वाध्याय

पृथ्वी आणि वृत्ते स्वाध्याय

पृथ्वी आणि वृत्ते स्वाध्याय इयत्ता सहावी भूगोल

अ) अचूक पर्यायासमोरील चौकटीत ✓ अशी खूण करा.

1) पृथ्वीवर पूर्व-पश्चिम दिशेत असलेल्या काल्पनिक आडव्या रेषांना काय म्हणतात ?

रेखावृत्ते

आंतरराष्ट्रीय वाररेषा

अक्षवृत्ते ✓

2) रेखावृत्ते कशी असतात ?

वर्तुळाकार

अर्धवर्तुळाकार ✓

बिंदुस्वरूप

3) अक्षवृत्ते व रेखावृत्ते मिळून पृथ्वीगोलाकर काय तयार होते ?

कोनीय अंतर

गोलार्ध

वृत्तजाळी ✓

4) उत्तर गोलार्धात एकूण किती अक्षवृत्ते आहेत ?

90 ✓

89

91

5) पूर्व गोलार्ध व पश्चिम गोलार्ध कोणत्या वृत्तांमुळे तयार होतात ?

o° मूळ अक्षवृत्त व 180° रेखावृत्त

o° मूळ रेखावृत्त व 180° अक्षवृत्त ✓

उत्तर व दक्षिण ध्रुववृत्ते

6) खालीलपैकी पृथ्वीगोलावरील बिंदुस्वरूपातील वृत्त कोणते ?

विषुववृत्त

उत्तरध्रुव ✓

मूळ रेखवृत्त

7) पृथ्वीगोलावर 45° उ. अक्षवृत्त हे किती ठिकाणाचे मूल्य असू शकते ?

एक

अनेक ✓

दोन

ब) पृथ्वीगोलाचे निरीक्षण करून खालील विधाने तपासा, अयोग्य विधाने दुरुस्त करा.

1) मूळ रेखावृत्त हे अक्षवृत्तांना समांतर असते.

उत्तर :

हे विधान अयोग्य आहे.

दुरुस्त विधान – मूळ रेखावृत्त हे अक्षवृत्तांना समांतर नसते.

2) सर्व अक्षवृत्ते विषुववृत्ताजवळ एकत्रित येतात.

उत्तर :

हे विधान अयोग्य आहे.

दुरुस्त विधान – सर्व अक्षवृत्ते विषुववृत्तजवळ एकत्रित येत नाहीत.

3) अक्षवृत्ते व रेखावृत्ते या काल्पनिक रेखा आहेत.

उत्तर :

हे विधान योग्य आहे.

4) 8°4’65” उत्तर रेखावृत्त आहे.

उत्तर :

हे विधान अयोग्य आहे.

दुरुस्त विधान – 8°4’65” उत्तर अक्षवृत्त आहे.

5) रेखावृत्ते एकमेकांना समांतर असतात.

उत्तर :

हे विधान अयोग्य आहे.

दुरुस्त विधान – रेखवृत्ते एकमेकांना समांतर नसतात.

इ) पुढीलपैकी योग्य वृत्तजाळी ओळखून तिच्यासमोरील चौकटीत ✓ अशी खूण करा.

उत्तर :

क) उत्तरे लिहा.

1) उत्तरे ध्रुवाचे अक्षांश व रेखांश कसे सांगाल ?

उत्तर :

उत्तर ध्रुवाचे अक्षांश 90° उ. अक्षवृत्त रेखांश रेखावृत्त याप्रमाणे सांगू.

2) कर्कवृत्त ते मकरवृत्त हे अंशात्मक अंतर किती असते ?

उत्तर :

कर्कवृत्त ते मकरवृत्त हे अंशात्मक अंतर 47° इतके असते.

3) ज्या देशातून विषुववृत्त गेले आहेत त्या देशांची नावे पृथ्वीगोलाच्या आधारे लिहा.

उत्तर :

ज्या देशातून विषुववृत्त गेले आहेत त्या देशांची नावे पुढीलप्रमाणे आहेत.

इंडोनेशिया, ब्राझील, कोलंबिया, केनिया, सोमालिया इत्यादी.

4) वृत्तजाळीचे उपयोग लिहा.

उत्तर :

पृथ्वीवरील स्थाननिश्चितीसाठी या वृत्ताजाळीचा उपयोग होतो.

i) पृथ्वीवरील स्थाननिश्चितीसाठी अक्षांश व रेखांश यांचा वापर करतो. आजच्या आधुनिक युगात ही पद्धत अत्यंत प्रभावीपणे वापरात आहे.

ii) भौगोलिक माहिती प्रणाली व जागतिक स्थाननिश्चिती प्रणाली तसेच इंटरनेटवरील गुगल मॅप, विकीमॅपिया व इस्त्रोच्या भुवन या संगणकीय नकाशा प्रणालींमध्येही अक्षवृत्त व रेखावृत्त यांचा वापर करण्यात येतो.

iii) आपल्या रोजच्या वापरातील मोबाईल व मोटारीमध्ये ही या तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो.

ड) पुढील तक्ता पूर्ण करा.

वैशिष्ट्ये	अक्षवृत्ते	रेखावृत्ते
आकार
माप/अंतर	प्रत्येक अक्षवृत्ताचे माप वेगळे असते.
दिशा/संबंध		दोन रेखावृत्तांमध्ये विषुववृत्तावर जास्त अंतर तर दोन्ही ध्रुवांकडे हे अंतर कमी होत जाते.

उत्तर :

वैशिष्ट्ये	अक्षवृत्ते	रेखावृत्ते
आकार	वर्तुळाकार	अर्धवर्तुळाकार
माप/अंतर	प्रत्येक अक्षवृत्ताचे माप वेगळे असते.	प्रत्येक रेखावृत्ताचे माप सारखे असते.
दिशा/संबंध	दोन अक्षवृत्तांमध्ये सर्व ठिकाणी समान अंतर असते. म्हणजेच सर्व अक्षवृत्ते एकमेकांना समांतर असतात.	दोन रेखावृत्तांमध्ये विषुववृत्तावर जास्त अंतर तर दोन्ही ध्रुवांकडे हे अंतर कमी होत जाते.