स्थितिक विद्युत स्वाध्याय
स्थितिक विद्युत स्वाध्याय इयत्ता सातवी सामान्य विज्ञान
1. रिकाम्या जागी कंसातील योग्य पर्याय लिहा.
(सदैव प्रतिकर्षण, सदैव आकर्षण, ऋणप्रभाराचे विस्थापन, धनप्रभाराचे विस्थापन, अणू रेणू, स्टील, तांबे, प्लॅस्टिक, फुगवलेला फुगा, प्रभारित वस्तू, सोने)
अ. सजातीय विद्युत प्रभारांमध्ये ……………. होते.
उत्तर :
सजातीय विद्युत प्रभारांमध्ये सदैव प्रतिकर्षण होते.
आ. एखाद्या वस्तूमध्ये विद्युतप्रभार निर्माण होण्यासाठी ……………….. कारणीभूत असते.
उत्तर :
एखाद्या वस्तूमध्ये विद्युतप्रभार निर्माण होण्यासाठी ऋणप्रभाराचे विस्थापन कारणीभूत असते.
इ. तडिरक्षक ……………… पट्टीपासून बनवला जातो.
उत्तर :
तडिरक्षक तांबे पट्टीपासून बनवला जातो.
ई. सहजपणे घर्षणाने ……………… विद्युतप्रभारित होत नाही.
उत्तर :
सहजपणे घर्षणाने प्लॅस्टिक विद्युतप्रभारित होत नाही.
उ. विजातीय विद्युतप्रभार जवळ आणल्यास ……………….. होते.
उत्तर :
विजातीय विद्युतप्रभार जवळ आणल्यास सदैव आकर्षण होते.
ऊ. विद्युतदर्शीने …………………. ओळखता येते.
उत्तर :
विद्युतदर्शीने प्रभारित वस्तू ओळखता येते.
2. मुसळधार पाऊस, जोराने विजा चमकणे किंवा कडकडणे सुरू असताना छत्री घेऊन बाहेर जाणे योग्य का नाही स्पष्ट करा.
उत्तर :
वीज ही उंच इमारत, उंच झाडे यांच्याकडे लवकर आकर्षित होते. छत्रीच्या पट्ट्या लोखंडी धातूने बनल्या असतात. लोखंड विजेल आकर्षित करून जीवहानी होऊ शकते. म्हणून मुसळधार पाऊस, जोराने विजा चमकणे किंवा कडकडणे सुरू असताना छत्री घेऊन बाहेर जाणे योग्य नाही.
3. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.
अ. विजेपासून स्वत:चा बचाव कसा कराल ?
उत्तर :
विजेपासून स्वत:चा बचाव पुढीलप्रमाणे करू शकतो.
i) जर कुठलाही निवारा नसेल तर खुल्या मैदानात थांबा.
ii) कुठल्याही झाडाखाली थांबू नका. झाडांपासून दूर रहा.
iii) तसेच विद्युत खांबापासून दूर रहा आणि धातूंच्या वस्तूपासून सुद्धा दूर रहा.
iv) खुल्या मैदानात झोपू नका.
v) तुमचे हात गुडघ्यावर ठेवून तुमचे डोके हातावर ठेवून बसा. अशा स्थितीमुळे तुम्ही सगळ्यात कमी उंचीचे होण्यास मदत होईल.
vi) वीजा चमकतांना किंवा पाऊस पडताना विद्युत उपकरणांनी पीन काढून ठेवा.
आ. प्रभार कसे निर्माण होतात ?
उत्तर :
काही विशिष्ट पदार्थ एकमेकांवर घासले तरच विद्युत प्रभाराची निर्मिती होते. या वेळी काही ऋण कण एका पदार्थावरून दुसऱ्या पदार्थावर जातात आणि ऋण विद्युत प्रभार निर्माण होतो. तर त्यावरून ते कण जातात त्यावर एक ऋण प्रभार कमी होतो. म्हणून तो धन प्रभारित होतो. म्हणून घर्षणाने पदार्थात प्रभार निर्माण होतात.
इ. तडितरक्षकामध्ये वीज जमिनीत पसरण्यासाठी काय व्यवस्था केलेली असते ?
उत्तर :
तडितरक्षक म्हणजे तांब्याची एक लांब पट्टी. इमारतीच्या सर्वात उंच भागावर याचे टोक असते. या टोकाला भाल्याप्रमाणे अग्रे असतात. पट्टीचे दुसरे टोक जमिनीच्या आत बिडाच्या जाड पत्र्याला जोडले जाते. त्यासाठी जमिनीत खड्डा करून त्यात कोळसा व मीठ घालून हा जाड पत्रा उभा केला जातो. त्यात पाणी टाकण्याची योग्य करतात. त्यामुळे वीज चटकन जमिनीत पसरली जाते व नुकसान टळते.
ई. पावसाळी वातावरणात काम करताना शेतकरी उघड्यावर लोखंडी पहार का खोचून ठेवतात ?
उत्तर :
पावसाळी वातावरणात काम करताना वीजा चमकतात आणि त्या पडण्याची भिती असते. वीज अंगावर किंवा शेतात पडून जीवितहानी किंवा वित्तहानी होऊ नये. लोखंडी पहार ही वीजेला आकर्षित करून जमिनीत पसरवते. म्हणून पावसाळी वातावरणात काम करताना शेतकरी उघड्यावर लोखंडी पहार खोचून ठेवतात.
उ. पावसाळ्यात प्रत्येक वेळी विजा चमकलेल्या का दिसत नाहीत ?
उत्तर :
पावसाळ्यात ढगाळ वातावरण ही जास्त असते. दाट ढगांमुळे प्रत्येकवेळी विजा चमकलेल्या दिसत नाहीत.
4. स्थितिक विद्युतप्रभाराची वैशिष्ट्ये कोणती ?
उत्तर :
स्थितिक विद्युतप्रभाराची वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत.
i) स्थितिक विद्युतप्रभार घर्षणामुळे निर्माण होतात.
ii) हा प्रभार घर्षण झालेल्या ठिकाणीच असतो.
iii) वस्तूंवर प्रभार थोड्यावेळेपर्यंत राहतात.
iv) स्थितिक विद्युतमधील प्रभार दमट व ओलसर हवेत शोषले जातात.
v) स्थितिक विद्युतप्रभारित वस्तू प्रभार नसणाऱ्या वस्तूंना आकर्षित करतात.
5. वीज पडून काय नुकसान होते ? ते न होण्यासाठी जनजागृती काशी कराल ?
उत्तर :
वीज पडल्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर आर्थिक नुकसान होते आणि काही वेळा झाडे, घर व नदीत वीज पडल्याने मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते.
हे न होण्यासाठी प्रदूषण मोठ्या प्रमाणावर टाळले पाहिजे. कारण हवेत खूप प्रकारचे वायु असतात. जसे CO2, NO2. त्यामुळे वातावरणात फरक पडतो. प्रदूषण थांबवले तर ही कमी होऊ शकते.